Y Tyst Cymreig

MIALL YN LIVERPOOL. Nos Iau, Hydref 31ain, aethum i'r Law Ás- sociation Rooms, i wrandaw Mr Edward Miall. Yr oedd y ticed a dderbyniasom oddiwrth Gangen Gymdeithas y Dadgysylltiad, yn fy ng- watodd i de. Nid aethum at fwrdd yte, oblegid yr cedd yn hwyrach o cdwy awr na'r amser y byddaf yn aifer cymeryd te. Gwell genyf dalu am de, ond ei gael yn ei amser, na'i gael am ddim, os bydd raid aros dwy awr am.dano. Yr oedd yr ystafell fawr brydferth yn dechreu llenwi am banner awr wedi chwech, ac erbyn saith o'r gloch yr oedd y lie yn orlawn. Yr oedd ynghyd lawer o weinidogion ymnoullduol Liverpool a Birkenhead, a phedwar o weinidogion yr Anni- bynwyr Oymreig. Ni wclais yno neb o weini- dogion yr enwadau Oymreig eraill. Wrth gofio, mi a welais ua-y Parch Joseph Williams, yr hwn sydd wr selog gyda phob symmudiad 11 9 daionus. Yr oedd yn llawen genyf weled cyn- DIfor 0 wyr ieuainc deallus y Methodistiaid Calfinaidd yn bresenol. Pan ddaeth Mr Miall i'r golwg, derbyniwyd ef yn gynnes, canys yr oedd y rhai oedd yn bres- enoi yn gwybod rhywbeth am ei lafur a'i aberth yn achos y gwirionedd. Nid yw Mr Miall hyd e to wedi dod yn boblogaidd iawn gyda'r miloedd. Y mae o flaen ei ces, ac o flaen ei oes gyda chwestiwn ag y mae y lluaws yn hwyrfrydig i'w ddeall. Nid oes dim mor sicr o eniil cymmer- adwyaeth rhyw fath o ddynion, a llwyddiant. Pan etholwyd Louis Napoleon yn ilywydd Ffrainc, soniai newyddiaduron Lloegr am dano fel am ffwl; yyedi i lwyddiant ddilyn yr Ymer- awdwr, cyfeirid ato fel at oracl; os gwel aSwydd- iant unwaith neu cldwy eto, megis ygweloddyn achos Mexico, efe a yn ffwlyn ei ol. Cyn brwydr Sadowa, senid am Bismark gyda dirmyg a di- gasedd; ond er buddugoliaeth Sadowa, Bismark yw y dyn clyfrafyn Ewrop. Dechreuodd Cobden a Bright ar waith anmhoblogaidd. ond gwaith a ellid ei ddwyn i ben yn lhvyddianus Illown ychydig flynyddoedd. Yr oedd Cobden pan fu farw yn un o'r dynion mwyaf poblogaidd yn Ewrop a'r America, ac y mae Bright wedi cael byw ilynyddoedd i fwynhau ei boblogrwydd. Dechreuodd Miall ei waith yn agos yr un amser a hwy;—gwaith mwy pwysig na'r eiddynthwy; llafuriodd mor galed a hwy-dioddefodd fwy; nid yw ef yn boblogaidd fel Cobden a Bright. A phaham ? Am nad ydyw y llwyddiant mawr eto wedi ei gyrhaodd. Pe yr estynid oes Miall hyd nes y datguddir y cysyiltiad rhwng yr eg- lwys a'r wladwriaeth yn Mhrydain, byddai ofyr hero mwyaf yn y deyrnas. A phwy a wyr na chaifi fyw ? Mao pethau mwy annhebyg wedi cymmeryd lie. Yr ydym yn byw mown amser pan y mae byr waith yn cael ei wneud ar y ddaear. Y flwyddyn ddiweddaf gwrthodwyd mesur cymhedrcl o Ddiwygiad Seneddol gan Dv y Cyffredin. Y flwyddyn hon, pasiwycl Household suffrage gan Dy yr Arglwyddi. Yn nechreu y flwyddyn hon, cynnygiwyd glasdwr diwerth o fesur gan Derby a Disraeli; ond pan welsant nad oedd y Ty yn ei archwaethu, nr3wid- iasant ef mewn 'deng mynud' am fesur a ber- yglai y British Constitution. Yn y dyadiau hyn, y mae Toriaid ceidwadol ac Eglwyswyr staunch yn dywedyd pethau am g:5 sylltiad yr Eglwyr a'r wladwriaeth, na fuasent ddeng mlynedd yn ol, yn weddus ar wefusau neb ond Revolutionists a Hot-headed Dissenters. Chwi ymneilldawyr gwan sydd a'ch gogwydd atyr Eglvvys wladol er mwyn respectability, gadewch i Goldwin Smith a'i gy- ffelyb ddyfod allan ohoni yn gyntaf, rhag i chwi gael eich sathru fel corachod dan draed cawri yn dianc. A pha beth a dclywedaf wrthych chwi ymneillduwyr sydd wedi encilio i'r Eglwys ? Chwi a wnaethoch yn dda fyned pryd yr aethoch, canys pe buasech yn aros tan y Dadgysylltiad ni buasai gan ymneullduaeth obaith byth am gael gwared ohonoch. Gall, fe all Miall fyw i weled y Dadgysylltiad Y mae ugain mlynedd wedi pasio er pan welsom ef gyntaf; yn Mhontypool, mewn cyfarfod Dad- gysylltiad oedd hyny, a'r anghydfFnrfiwr cyd- wybodol a chyson. y Dr Thomas, yn y gadair. Yr oedd yn edrych nos Iau, yn Liverpool, agos yr un fath a'r pryd hwnw, ond yn unig fod llawer mwy o tarf ar ei wyneb y tro diweddaf na'r tro cyntaf. Ond at y cyfarfod—neu y gynnadledd yn hyt- rach canys nid cyfarfod cyhoeddus i bawb yn ddiwahaniaeth ydoedd, ond cynnadledd i alw sylw gwyr ieuainc Liverpool at egwyddorion Gymdeithas Ithyddhad Crefydd. Dechreuodd Miall siarad ain haner awr wedi saith. Nid yw yn ddoniol, fel y Mae y Oymru yn eyffredin yn cytrif dawn canys nid yw yn bloeddio nac yn canu, nac yn pentyru geiriau diangenrhaid, nac yn adrodd prydyddiaeth, nac yn chwysu, nacyn rhuo, nac yn llefaru trwy ei drwyn. Y rnae wedi cyfaddasu ei style i amcan mawr ei fywyd, sef egl uro gwirioneddau i ddynion deallus mewn llawer o bethau, ond anneallus yn y gwirioneddau neullduol a eglurir ganddo ef, oherwydd rhag- tarnau boreuol. Gwyr cannoedd o'n darllenwyr am swydd a gwaith y fireman yn y gweithfaydd o^°* aru* a gwagelog y symmuda y fireman, canys y mae wrth ei swydd yn cario lamp i iewyrchu mewn awyr hylosg. Gall dynion ilai deallus fyned ar ei ol ef, ond digon tobyg pe yr aent hwy yno yn gyntaf, y gosodent y lie ar dan. Mae cymmwysder neullduol yn Miall i gario lamp crefydd rydd i ogofau tywyll, lie y mae rhagfarn wedi ymlochesu am g^.nedlaethau Dywedai Mr Miall, fod Cymdeithas Rhyddhad Crefydd yn seiliedig ar yr egwyddorion can- lynol:— Yn gyntaf,—Nad yw yn iawn ymdhfadu un dyn o'i lawnderau gwladol oherwydd oi egwydd- orion crefyddol. Yn I-ill,-nad yw yn iawn dangog unrhyw ffafr wladol i ddyn ar gyfrif ei egwyddorion crefyddol. Yn drydydd,—Nad yw yn iawn rhoddi meddianau perthynol i'r deiliaid y11 gyfiredinol, at wasanaeth uarhyw sect gref- yddol. Gwnaeth sylwadau pwrpasol am yr Eg- lwys Wyddelig. Cyfeiriodd at gynydd egwydd- orion y Gymdeithas yn Ewrop a'r trefedigaethau Prydemig. a gorphenodd ei araeth yn nghanol uanllilan o gyinineradwyaeth. Dilynwyd Mr Miall gan Mr Templaton, un o 1 brit ddynion Cym doit has Gristionogol Gwyr i« i s;.io Llundain. Dyn gynnwyral, a siamdwT o.i i ei i-od ya roy faitli o lawer. Ar y diwedd ymrwymodd y gynnadledd i arfer pob moddion teg a chyfreithlon i sicrhau amoau y Gymdeithas, sef adferu crefydd y Gwared wr i'w rhyddid cyn- tefig a phriodol. UN O FEIBICXN" Y BRYNIAIJ.

Y TEULU DEDWYDD. Yr ail oreu yn Eisteddfod Genhedlaethol Caer- fyrddin, 1807. Draw i'r rliamaatawl goedwig werdd, Lie chwardd teleidion anian deg; Lie pyncia'r adar fwynaidd gerdd- Cautyddaf aiineld dlos gain chweg Y Teulu Dedwydd yma sydd Yn byw mewn cysur lion a hedd Ni wenodd tanllyd huan dydd Erioed ar fan mor dlws ei wedd. Y tad yw brenin Hon y ty, A'r fam, y ddoeth Irenhines yw Eu eysur sugnant oddi fry, En noddwr cadarn ydyw Duw; Y siriol blant fel engyl glan, O'u hamgylch goilir bob yr un Chwarcuant a'u teganau man, Mor brydferth, ac mor lwys eu llun t Y tad a gyfyd pan fo'1' wawr Yn agor araul ddor y dydd A gweithia mewn diwydrwydd mawr, Ei deulu wrtho 'n disgwyl sydd; Pan daeno'r nos ei mautell delll Yn orchudd dros yr eang fyd, Pryd hyn ceir gwel'd y teulu cu 0 ddeutu 'r tan yn lion i goyd. Cadwyni euraidd cariad pur, Goir yn amgyiohu 'r teulu mwyn ,:Iy Ni wyddant am un gloes na chur, O'r nef y sugnaut Ddwyfol swyn Eu hathraw yw 'r hen Feibl mawr, Yr hwn ddarllenir gyda. bias; Bob hwyr a boreu maent ar lawr, Yn anerch gorseddfainc y gras. HyfforddiLint -eir o eiiau'r t.-td, I gadw gorchymynion lor; A thraetha am drugaredd rad, Yr hwn a greodd clir a mor: G-lanwcithdra a chynnildub yw Holf arwyddair y teulu clyd A gwenau llondeg iechyd byw, A ddawnsia ar eu gruddiau i gyd t Ah deulu dedwydd yr wyt ti Yn ddarlun gWan o deulu 'r nef, Lie chwardd angylion gwyniou lu Mewn liecld o gylch ei orsedd Ef! Fwyn deulu mad angylion sydd Yn P-warchae yaot rhag un cam; Argraifwyd cysur ar dy riidd.- 0 ddedwydd blant, a thad, a mam Salem, ger Llandeilo Fawr. CAERONWY.

BEDD FY MAM. Ai bedd fy mam d;-t'woc-tiis I Beth ydvw 'r fath eiriau? A ydyw yn ddiau fy mam yn y bedd ? A ydyw y ceryg a'r pridd ag o,,i, gilwg, Yn gwneud yn auamlwg i'm golwg ei gwedd? 0 gynt fel y teimlai! 0 'i gofal am danaf! 0 gynt fel y teimlai! 0 'i gofal am dunaf 0 'i gwertlifawr gyngdionon J 0 'i phob peth an- wylaf I Ai cwsg ynte effro—beth wyf ? Beth ddaeth arnaf? Beth sydd ar fy ngwaethaf yn bwyta fy hedd? Do, do, bu mam farw, mi Nelai a'm Hygaid Ei bedd-addurniadau—gwael arwydd o barch; Mi glywais y ceryg ar adeg y claddu, Yn disgyn yn diymaidd ar gauad ei harch 0 wagedd 0 wagedd! fydd gweddill fy nyddiau, Ow'r angau digofus lladd finnau, lladd finnau, Ow mam-fy mam anwyl! a'i chynhes deimladau, A sathrwyd dan garnau y gwelwlas farch. Fy enaid, dystawa—paid,—gochel ryfygu, Paham mae'th wylofain mor chwerw-pa ham ? Boed sain Aleliwia byd nefoedd yn dyrchu, Cyfodir, cyfodir, cyfodir fy mam: Cailf ran yn nhir bywyd ae anllygredigaeth, Fry ddigon uwch cyrhaedd hen saethau- marwol- aeth, I minnau mae croesaw i'r ddedwydd deg dalaeth, Ni wylaf,—Ha, canaf trwy'r anial bob cam Pencader. BENJAMIN JONES,

EXGLYN I'r Parch. W. Rees, Silo, Maesteg. Rees anwyl i'r oes enwog-yw efe, A hyfwyn weinidog Dyn o fri a dawn 'n ei frog, A'i riniau yn orenwog. Maesteg. IAGO IWECH.

ENGLYN I Wawl-lun y Parch. E. Stephen, Tanymarian, a gymmerwyd gan Mr John Thomas, 53, St. Anne Street, Liverpool. Ni arluniwyd trwy oleuni-yr haul Erioed mor ddiwyrni; Ar lea er dydd fy ligeni, Un o'r fath o honwyf ft. Ni cheir ei well byth bellach, Efo gwedd mor fyw ac iacli Ar ei lw medd dyn o'r wlad, Yn hiwr mas bron a siarad.' TANYMARIAN.

DYLANWAD Y BilBL. Y Beibl a'i ddylanwad a gododd i fyny Ein cenedl mewn crefyd i. yn nehel ei bri; A'r Beibl roddodd destyn i'n tadau i ganu, Yn ngrym yr lorddonen, ac ymchwydd ei lli'; A'r Beibl a gynhaliodd y gwrol ferthyron, I fyned yn eon i wyneb y tan Ei henaid orweddai ar ei addewidion, Nes esgyn drwy 'r fflamau i'r nefoeid yn lan. Y Beibl yw ein gobaith am heddwch drwy'r ddaear, Yn narfch ei ddylanwad y Ffeniaid raid ffoi; Cyn hir ni bydd eisiau heddgeidwad na charchar Caiff Satan am fil o flynyddoedd ei gloi Yn lie Garibaldi, anfoner i Rufain Filiwnau o Feiblau i lenwi y wlad; Ac yna bydd keddweh a moliant yn adsain, Yn lie oeheneidiau rhai 'n gorwedd mewn gwaed. Yn lie anfon llynges i wlad Abyssinia, Anfoner llon'd Hongan o Fiblau i'r lie Ac YJia. cal»nau'r creuloniaid a dodda, Dam hyfryd ddylanwad rnemiad y ne'; Carcharau agorir, a'r caethiow ollyngir, Ac udgyra y Jubil a seinir drwy 'r byd; 1:1 aleliwia i'r Oen fydd yr aathern a genir, Na fydded un genau drwy 'r ddaear yn fud. DEWI AB GOMBB.

DEFAJD CYMREIG. O'i- holl gigau a werthir yn Llundain, nid oes zzl un math yn cyrhaedd pris mor uch-l a'r myllt gig cymreig. Ond er mor wertbr'awr a. pharchus yn ngolwg y Seison yw defaicl Cymru ar ol eu lladd a'u blingo, ychydig iawn o gyfrif a wneir o honynt pan yn fyw. Y mae gan un o'r defaid dofion a thawel hyn lanerch fechan o dir pawrfa ag afon fechan yn rhedeg drwyddo yn un o bl wyfi Penllyn, yr oedd y ddafad wedi ei brynu yn eiddo personol a thra- gwyddol iddo ei hun gan hen Plaidd fu yn byw yn y gymydogaeth yr oes o'r blaen, yrwyddis fod y Blaidd wedi myned i borthi pryfnid er's rhai blynyddau, ac wedi gadael ei dir hela i Lwynog- ieuano yr hwn sydd yn gwneyd hafog dychryn- 11yd ar yr yd a'r petris. Gan fod ei wane am lielnvi-luetli yu amwalladwy fe feduyliodd v gallai ladrata lleeyo bychan y ddafad druan. Anfonodd yno Earoutan a Chreyr Glas a chyda hwy ac o dan eu harweiniad ychydig foch a theirw i ddym- ohwelyd y cloddiau a thynu i lawr y imiriau. Gyda hyn rhoddodd y ddafad druiii fref nes cas- glu ati boil ddefaid y gymydogaeth, a chan fod y Llew Prydeinig wedi gwneyd cyfamod a hi i'w hamdcliffyn rhag trais Llwynogod a'r Jaehxh by- gythiodd y bwystfil breimol ar y moch a'r teirw, a'r Oreyr Glas a'r Barcatan. O nd ofer fu yr apel; fe dynwyd i lawr yr hen derfynau a "adawyd v cloddiau yn gorwedd. Wedi hyny anfonodd y ddafad at y Llwynog gan erfyn arno adferu ei heiddo iddi, a bygwth Llew mawr arno yntau, ac wedi gweled y pap- ur cytundeb rhwng y Ddafad a'r Llew, gorchym- ynodd y Llwynog i'r difrod gaol ei adgy weirio, gan awgrymu mai yn unig o barch i'r Llew yr oedd efe yn caniatau y cyfiawnder hwnw iddi. Diolchodd y ddafad yn ostyngedog iddo am fod mor addfwyn a charodig a gwneyd cyfiawnder a hi am y tro, a gadael iddi fwynhau ei heiddo ei hun. Yr ydym yn deall fod y Llwynog ieuanc hwn yn percheuogi amryw gatiau gwyddau ar hyd a lled y Pum plwy, a'i faro yn pesgi ryw haner dwsin o'r ednogiaia blasus hyny ymhob un. Y mae yn eu hanog yn arbcmig i yrnfrashan ac i fwyta cymaint fyth a allont o'r grawn a weddillir gan y Phesantiaid, y cwningod, yr ysgyfarnogod, a'r Petris dirifedi sydd yn preswylio y garorau acyoa y mae yn cymeryd ei haoldden i bluo a bwyta y rhai tewaf o honynt. Deall wn fod am- ryw ar y cambren. yn barod at y gwyliau nesaf,. ac fod hyny wedi peri cryn gynwrf drwy yr holl gutiau, ond gan na faidd yr un wycld na clieiliog- wydd glegar wrth gwrs y mae pawb yn -eithaf dystaw mewn amynedd, gostyngeiddrwydd a hunan feddiant yn dysgwyl eu tynged, ac yn ddi- olchgar i'r Llwynog am gael eu haroed cyhyd. DALLUAN

C YD CiYFAR F YD DTA I) EFFEITH LOL. 0 gylch ugain mlynedd yn ol, yr oedr1 teulii bychan yn byw yn un o drefi glauwaith Massachu- setts, cynnwysedig o da a mam, a clau fachgen bychan. Yr oeddynt vn cadw siop, neu store, fel y dywedir yn y wlad hono, ac yn gwneud bywioliaeth pur gysurus. Cymmerodd amgylchiad le yn y dref a g-yrlrodd yr holl le-eyliawnwyd gweithred a gyf- rifid yn ysgeler a drwgdt biwyd y gwrhwn o fod yn euog oud nid oedd y tystiolaetliau mor eglur fel y gallesid ei ddwyn i brawf, Gwyddai ef ei fod yn cael ei dclrwgdybio, a theimlai yn anesmwyth iawn o'r herwydd, a thystiai yn gryf i'w ddieuoc- rwydd. Un diwrnod, dywedodd wrth ei wraig nas gallasai fyw yno yn hwy dan y fafch amgylchiadau ond nad oedd yn lioffi tori ei chartrcf hi a'i phlant i fyny, ac ymaith yr aeth heb f., Iegi i nob i bale. Ni chymmerodd ddim o'i eiddo gydag ef, ond darlun e; wraig. Disgwyliai ei wraig giywed oddi wrtho,. 11 9 ond yn ofer. Mynai rhai o'r cymuivdogion ei fod wedi gosod terfyn ar ei hoedl, ond iii ei wraig gredu hyny. Pe buasai ynmedd\vrl gwneud diwedd. am clano ei hun,' meddai, ni chymmerasai fy nar- lun i gydag ef.' Yn mben amser, daeth goleuni ar- yr achos gofidus cedd wedi peri y fath gyffroad. Prof wyd i foddlonrwydd pawb mai nid efe a gyriawn- odd y weithredy drwgdybid ef o honi. Gylioeddwyd hyny yi-i yr holl newyddiaduron mewn gobaith y buasai ei lygaid ef yn syrthio ar y naill neu y Ilall ac yna y dychwelasai wedi gweled ei gymmeriad yn cael ei glirio. Ond ni chlywyd gair oddi wrtho na son am dano. Tyfodd y bochgyn i fyny, gan edrych. arnynt eu hunain fel plant amddifaid, ac heb wybod nad wedi marw yr oedd en tad. Pan y torodd y gwrthryfel allan, unodd y bachgc-n hynaf a'r fyddia i amddiffyn ei wlad, gan adael yr iiuengaf adref i gysuro ei fam. Wedi bod am amser hir yn y fvddin, digwyddodd fod yr adran i ba un y perthvnai"ef yn gwersyllu heb fod yn mhell oddi wrth fycLJin y De. Un min nos, pan yr oedd y bachgen wedi myned ychydig y tu allan i'r gwersyll, gwelai heb fod yn mhell oddi wrthn filwr perthynol i fydd in y gwrth- ryfelwyr yn rhodio wrtho ei hun. Dyn canol oed fel yr ymddazigosai. Safodd y ddau, ac edrychai yr hynaf yn gratf ar yr ieuengaf ond aeth pob un i'w jffordd heb ddyweyd yr un gair y naill wrth y llall. Dan ddylanwad rhyw fath o gywreinrwydd." aeth r bachgen yr un ffordd nos dranoeth ac er ei syndod gwelodd yr un dyn eilwaith. Wedi edrych o'i gwm- pa. yn ofalus rhag fod neb yn gweled, mae y milwr o ochr y De yn nesu at y bachgen o fyddin y Gofledd ac yn gofyn iddo o ba le yr oedd yn dud ? O Massa- chusetts oedd yr ateb. Beth yw eich enw? meddai eilwaitu. Y peth a'r peth, ebey bachgen. A ydyw eicd tad a eh mam yn fyw? gofynai eilwaith. Y mae fy mam, ebe y llane; ond y mae fy nhad wedi marw. A oes i chwi frodyr neu chwiorydd ? gofynai drachafn. Y mU6 i mi un brawd ieuangach na. mi. Ar hyu tynodd ddarlun bychan allan o'i logell, a gofynai iddo, 'A ydych chwi yn adwaonboni" Ed- rychai y bachgen yn syn a chyffrous o'r diwedd, aywededJ, Adwaen, darlun fy mam ydyw ond y mae hi wedi newid llawer rhagor oedd' hi pan tvn— wyd hwn yna.' Ydyw machgen,' ebe y milwr hynaf a ckaa. syrthio ar wddf yr ieuengaf, dy- wedodd, A finnxu ydyw eich tad chwi.' Gorch- fygwyd y ddau .-an eu teimladau, ac yno y buunt dros dro yn wylo &r yddfau eu gilydd. Dychwel- odd y bachgan yn ol i'r gwersyll, a dywvdodd yr holl anigdehiaiau i'w gadfridog. Cynnorthwywyd. y tad i ddianc o fyddin y gelynion. Goliyngwyd y mab yn rbydd i fyned gydag ef tuag adref. Dan- fonwyd y newydd gyda brys i'r frllll; a ddiwrnod yr oedd y fam a'r mab i u.- yn y station yn derbyn ei phriod oolledig a i iftf i'w bres*hi*u yn nghanol bloeddiaa^u i ,■ ■ o'i chy-ria oedd ymio yn cydl&v. «••> iy. Ch't'i; \i.a yn unig y iaab o'r i-ii y fel • dd. Gyhoeadwyd yr hi <. a yd mew vw c bapurau New Erglu..d T i¥1 y lie wau yn cael eu crybwyil v- f. >