Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
4 erthygl ar y dudalen hon
WRTH BROCIO'R TAN.
WRTH BROCIO'R TAN. A'r procer bach pig cam. YN AIL I AGOR CAPEL.-Gwan fu naasnach lechi'r Gogledd ers y rhawg,—gwan iawn ond dyma lygedyn o gysur bach o Sir Gaernarfon, sef fod Chwarel Glan'rafon, oedd ynghau ers blynyddau, bellach i gael ei hail agor. Ac i bobl Ffestiniog a Llanberis a Bethesda a Nantlle a'r Waen fawr, ac yn y blaen, y mae agor chwarel newydd yn nesaf peth i agor capel newydd. Agor cinema sydd oreu gan weddill pobl Cymru a Lloegr mewn Ila-we-r man, mwya cvwilydd iddynt EITHA' DAU.-Clywr, fod y Parch. 0 Jones, Bethesda (Aber Pennar cyn hynny, I Mountain Ash os gwell gennyeh ai drais- ¡ enw Saesneg), a'r Parch. Gwylfa Roberts, Llanelli, a'u bryd ar gael taith bregethu'r haf nesaf yma drwy'r Unol Daleithiau. Cwyno y mae amryw byd o ohebyddion Y Drych fod Die Shon Dafyddiaeth a bydolrwydd yn parlysu a chrino llawer o eglwysi Cymreig yr America, a'u bod yn bwrw'r Gymraeg o'r naill du dyma eithaf dau i'w hail fedyddio a throchiad ym mor yr Hen Wlad. 'Does dim llawer o ddoleri yng ngwaelod ei llyn hi Jiac oes, mae'n wir, ond yfmae yno lawer mwy o berlau'r ddoethineb sy oddiuchod, serch hynny. I CERDDOR BRYN SEIONT.-Cleddid Mr. J. P. Williams, Bryn Seiont, Pwllheli, ddydd Sadwrn diweddaf. Efe'n un ar ddeg a thrigain oed, ac yn bur hysbys drwy Leyn ac Eifionydd, ac ymhellach na hynny, fel bancer a cherddor, a fo arweiniai gor buddugol yn Eisteddfod Genedlaethol 1875, os gellid galw'r Eisteddfodau hynny'n rhai cenedlaethol. Y mae efe'n un o Gor Mawr Gwynfa bellach, a'n Brawd Hyna' sy'n arwain hwnnw ac yn eu dysgu i ganu Anthem yr Oen heb y gwall na'r drygswn lleiaf, a'r hen gor yn dyblu a threblu'r Nyni a Olchwyd mor gryf nes crynnu'r Cread. Gwyn fyd aelodau'r Cor Mawr Fe adwaen- wn i ami un ohonvnt, tri'n enwedig—Mam a ')Thad a Leusa Bach. $ BACHU'R BWTHYN.-Yng nghyfarfod Cyngor Dosbarth Rhuthin yr wythnos ddi- weddaf, cwynai Miss Davies-Cooke.merch Plas Gwysaney, ar odre'r Wyddgrug, fod bythynod mor brinion ac anodd eu cael i'r gweithwyr a brodorion y tir a hynny, yn un peth, am fod marsiandyddion cefnog Lerpwl a Manceinion yn eu llygadu a'u llogi; ac heblaw byw yn- ddynt eu hunain am hyn a hyn o'r haf, yn eu gosod wedyn i'r ucha'i gynnyg, ac yn gwneud arian gloywon yn y ffordd honno. Dywedodd fod cryn ddeunaw neu ugain o dai felly yn Llanferres, sef ym meddiant barcutod pluog Lerpwl a Manchester. Diolch i ferch Gwys- aney am godi'r peth i'r gwynt; fe wrandewir llais y plas yn gynt na llais y pentref ac y mae eisieu rhywun i sbardynu'r Cynghorau i achub cam y gweithiwr a'r llafurwr, yn lie edrych arno'n cael ei daflu ar y clwt, heb unman gwell na gw&l gwningen i glwydo'i deulu ynddi. Y mae ar Gynghorau'n gwlad ofn mawrion y motors yma'n enbyd, ac a red- ant i loyw'i esgidiau a glanhau ei gerbyd er mwyn rhyw bitw bach o gil dwrn dirmygus ac am wn i na fodlonai ami i aelod ohonynt i hongain drwy"nos oddiar fachau'r lobi fel c6t, er mwyn i'r dyn diarth codog a segurog gael lie a gwely CAPEL YN CAEL CWYMP.—Mor debyg i hanes Adda'n tad yw hanes ambell gapel yn y dyddiau cinemaidd hyn, sef cael deohreu'n newydd ac yn lan mewn gardd o le, ac yna cael cwymp a'i ddarostwng i oferedd. Gwelsom hanes y Victoria Hall, Drenewydd, Sir Drefaldwyn, yn mynd dan forthwyl yr arwerthwr, ond yn cael ei thynnu'n ol pan gafodd y cynnyg uchaf ar Y,850, Yn addoldy i'r Bedyddwyr y codwyd hi ar y cyntaf; wedyn aeth yn eiddo Arglwydd Joicey, pan oedd hwnnw'n Rhyddfrydwr a chyn iddo gael y cwymp i'r trobwll Toriaidd ac ynddi hi y cynhelid cyrddau mawr y blaid Ryddfrydol. Y perygl bellach ydyw iddi hi gael cwymp is fyth, a syrthio i fod yn ddim gwell na neuadd i ddangos y lluniau byw yn lie i ddangos a chymell Gwaredwr byw. Y mae gagendor anfeidrol rhwng y ddau ddangos. Cwymp felly gafodd hen addoldy Bedyddwyr Cymraeg Birkenhead yn Price Street; ac y mae creith- iau'r cwymp ar ei dalcen, heb son am y newid erch svdd arno'r tufewn. p GOREU MORWYN CYMRAES.—Bu Miss Elizabeth Morgan, un o hen forynion y Frenhines Victoria, farw'r wythnos ddiweddaf yn ddeg a phedwar ugain oed. Yn Neytheur, nid nepell o Groesoswallt, yi ganed, yn 1823; aeth i lawr i Lundain yn 1836, at fodryb iddi, honno hefyd yn marw'n ddeg a phedwar ugain Cafodd le yn y gegin frenhinol yn 1866, ac a giliodd i fyw ar ei blwydd-dal yn 1892, ar ol bod yn ben-teulues (housekeeper) ym Mhlas Frogmore. Yr oedd yr hen Gymraes yn bur uchel yn Ilawes Victoria, ac a gymrid gyda hi i bob man lle'r elai hi a'i hosgordd led y byd. No Welsh need apply fyddai'r hen eiriau cas a hyll eu hawgrym a welem yn y papurau Saesneg yma er ys talm, wrth ofyn am forwyn ond diolch byth, y maent wedi diflannu ers blynyddau, a mwy o ofyn am ein g'nethod glan bellach nag am enethod yr un genedl braidd. A dyma bluen arall i'w rhoi yn het y genethod gweini mai hwy, yn ol eu cyflogau crintach, sy'n cyfrannu fwya o neb at yr Achos Goreu. i@ LLANDUDNO DDIS A BOTH,—Wrth bregethu yn Siloh, Aberystwyth, yr wythnos ddiweddaf, gofidiai'r Parch. H. Barrow Will- iams, Llandudno, fod llanw anghrefydd a chware yn llifo mor gryf dros y wlad, ac fod mwy o fri ar bel nag ar bulpud yng Nghymru heddyw. Ac ebr y fo, ymhellach Ymdrechais fy eithaf bregethu sancteidd." rwydd y Sul yn Llandudno acw, ond 1 ddim diben, y mae'n amlwg, canys fe werthir Dydd yr Arglwydd bob yn bwt a darn i'r ymwelwyr nes nad oes ynO bellach ddim byd teilwng o'r enw'n aros." Ac y mae hyn yn peri i ddyn gofio sylw'r llofrudd caled hwnnw a atebodd fel hyn pan ofynnwyd iddo os oedd ganddo air i'w ddweyd cyn mynd i'w benyd hir :— Oes," meddai'r gwylliad caled, y mae gennyf gydwybod a werthwn i chwi'n rhad 'dyw hi ddim gwaeth na newydd, achos ddefnyddiais i erioed mohoni." Ac y mae graen go dda ar gydwybod gwerthwyr Saboth Llandudno, feddyliwn i. RHESWM DA PAM.-M-t. J. M.-Robert- son, ysgrifennydd seneddol Bwrdd Masnach, oedd y gwr gwadd yng nghyfarfod Rhydd- frydol Colwyn Bay ddydd Mercher diweddaf, ac ebe fo, gan droi at Syr Herbert Roberts :— Mewn cyfarfod yn Llundain y cwrddais i o gynta rioed, ac yn siarad dros bobl yr India. Ac yr oedd hynny'n ddigon o sicrwydd i mi y byddai Syr Herbert yn rhwym o bIeidioYmreolaeth i'r Werddon (ac i Gymru hefyd, Mr. Robertson, os gwelwch yn dda), canys ymddengys i mi fod pobl ddwyieithog yn ablach i osod eu hunain yn lle'r ochr arall. Diffyg parodrwydd i wneud hynny oedd yr achos am y cyndynrwydd pen dew i ganiatau mesur o gyfiawnder a lies cenedlaethol i'r Gwyddelod." 'Does neb yn Ewrop mor uniaith a'r Saeson, a dyna ydyw un pam mawr eu bod mor gyn- dyn i gydymdeimlo, eu bod mor ddwl i ddirnad, nac yn methu'n lan a deall pa fusnes sydd gan neb i feddu iaith na delfryd yn y byd ond eu hiaith a'u delfryd hwy. Ond fe bwyir hynny i'w pen yn y man. Peth dwfn iawn yw'r cenedlaetholdeb yma, welwch chwi a dyna sylw da a glywais ar ol un o broffeswyr Colegaidd Manchester yna, sef fod yn annichon i athro mewn Ysgol Sul nac ysgol bob dydd ddylanwadu'n iawn ajjhollol drwyadl ar ei ddisgyblion oni bo'n deall eu hiaith ac o'r un genedl a hwy. Dyna i chwi Feddyleg go graff ac eithaf gwir hefyd, canys oni wn i fy hun am ami i deimlad ac ias, yn y pen a'r galon yma, na fedr neb mo'i ddeffro a'i gael i' wyneb ond Hoelion Wyth eirias yr Hen Wlad ? CYDWYBOD A BARA 'CHAWS.—Syn meddwl fod naill hanner ysgrifenwyr yr erthyglau gwleidyddol sydd yn swyddfau papurau Toriaidd y deyrnas, yn Rhyddfryd- wyr rhonc gartref ac yn eu calon ac fod naill hanner y lleill sy'n sgrifennu'n gyffelyb yn y swyddfau Rhyddfrydol, yn Doriaid noeth- lymun yn eu cartref a'u calon hwythau, ac yn gorfod sgrifennu'n gwbl groes i'w cydwybod a'u hargyhoeddiadau. Y chwi Gymdeith- asau'r Gaeaf, dyma i chwi gneuen i'w thorri, os medrweh; a phan f'och am ddadlu'r ddadl, dyrwch i mi wybod, fe hoffwn eich clywed yn torri'ch daint ar blisgyn mor galed. Gwaith go anodd ac amhosibl ydyw canu dau lais, medd y cantorion yma i mi; ac er fod pobl y papurau'n ymddangos fel pe baent yn medru gwneud hynny, nid am yn hir y medrant, canys y mae'r strain foesol yn ormod i neb ohonom ac er cryfed llais Bara 'Chaws yr ochr yma, Ilais Cydwybod yn unig ddeil hyd i'r Ochr Draw, a bydd hwnnw'n uchel enbyd pan gyrhaeddo'i top note Fore'r Farn. TJ* TROCHIAD CYMREIG.-Mehefin yr 17eg nesaf y byddis yn Cyhoeddi Eisteddfod Genedlaethol 1915 yn Aberystwyth. Gobeith- io y caiff y dref ddysgedig drochiad dwfn o Gymraeg y diwrnod hwnnw, nes na sycho ac na Seisnigo hi ddim am y rhawg. Un o'r sylwadau goreu glywais i adeg y Diwygiad diweddaf ydoedd o weddi rhyw Gymro yng ligwlad y Saeson. 0 Arglwydd," meddai'r hen wr, "dyro dywalltiad Cymreig inni or Ysbryd Glan." TRO TLWS.—Y mae'r Hybarch Dclr. Pan Jones, Mostyn, er gwaetha'r pwn pedwar ugain sy'n pwyso arno, wrthi'n cyfarch cyfres o gyfarfodydd ar Bwnc y Tir draw ac yma drwy Sir Fflint. Y fo biau'r pwnc hwn yn anad neb yng Nghymru braidd, ac un galluog a gwydn iawn ydyw'r Dr. Hir oes iddo a chaffed fyw i weld y tir yn eiddo'r bobl, yn lie bod ym mhalfau ewinog rhyw ddyrnaid o ddynion. Ar ol ysgrifennu'r uchod, dyma weled hanes tro tlws iawn a gwerth ei godi, sef gwaith clorigion Sir Fflint, yng nghyfarfod y ddeoniaeth yr wythnos ddiweddaf, yn cofio a pharchu cymaint ar Dr. Pan Jones. Darllen- ai'r Parch. Davys Jones, curad Treffynnon, bapur ar Agwedd yr Eglwys at Ymneill- tuaeth o hyn ymlaen,pap-Lir caredig iawn a sug yr Ysbryd yn ireiddio'i fraw- ddegau. Wrth siarad ar ol,cyfeiriodd y Parch Vaughan Jones (ficer Mostyn) at Dr. Pan-ei fod yn gwla, yn gwyro tan bwysau'i bed- war ugain, ac wedi ei dlodi gan y cyngaws cyfraith fu arno beth amser yn ol. Ar hyn, dyma glerigwyr ereill yn cynnyg a chefnogi fod cychwyn cronfa i'w gynorthwyo cyf- rannodd amryw yn y fan a'r lie, a diau mai tysteb a phwrs fydd ffrwyth y papur a roes broc i deimladau da clerigwyr Sir Fflint. Tipyn mwy o eli cariad fel hwn fuasai'n cau'r briw Dadgysylltiol yma, yn lle'r halen a roir arno i'w agor a'i ail agor mor lydan ganym- laddwyr o'r ddeutu. TRYMA' PWYS:' PWTS MEDD- W L.-Caed Owen Jones, chwarelwr 56a.m oed o Fynytho, Lleyn, wedi boddi yn yr afon Soch, ddwy filltir o'i gartref, y dydd o'r blaen. Aethai i gredu fod y canser arno, or gwaethaf gair y m^ddygon nad oedd dim o'r fath beth ac a aeth mor isel o'r herwydd nes methu dal. S YPH WCH, DA 017 W.1 1-Bai rnawr y Cymry, ebe'r Pr iff. D. Jenkins, Mus.Bac., yn y Cerddor, ydyw bod yn rhy swil. Eithaf gvrir, ac wedi plygu a phlygu.i bawb mor hir nes fod y spine disease wedi magu arnom. Clywais un o broffwydi Cymru, sy tuag Aber- ystwyth yna, yn dwoyd dro byd yn ol fod pob Cymro'n dod i'r ddaear a'i gap yn ei law a'i fys yn ei geg, ac yn gofyn i'r Sais cyntaf gyfarfu, Sgwelweh chi'n dda, Syr, ga'i ddod j'r bydyma ? Ybabimawr Daliwn i sythu a sbio'n ddwfn ym myw llygaid y byd, ac fe ddaw'n hasgwrn cefn i'w le bob yn dipyn, 4- TORI SY'N MEDRU CYMRAEG !— Y mae Mr. Hamlet Roberts, Pen y groes, Sir Gaernarfon, wedi cael ei ddewis yn yrilgoisydd Toriaidd dros fwrdeisdrefi Sir Ffiint erbyn yr etholiad nesaf eto. Y fo orchfygwyd gan Mr. T. H. Parry y tro diweddaf. Yr unig I wahaniq,eth-a gwahaniaeth go dda ydyw- rhwng "Mr. Roberts a gweddill aelodau ac ymgeiswyr Toriaidd Cymru ydyw hwn ei fod o yn medru siarad Cymraeg croew a naturiol, ac heb yr h^n lediaith lurgyn honno sy mor atgas i glust dyn wrth ei chlywed oddiar wefus ysweiniud clapiog y plasau a'r cestyll yma. •<?>- SBIWCH YM MYW El LYGAD.- Gwelwn fod y Parch. R. Gwylfa Roberts, Llanelli, yn gorfod rhybuddio darllenwyr y Tyst rhag rhyw walch el o gwmpas gan gael arian o bobl ar sail ei fod o'n frawd iddo fo. Os daw heibioch, sbiwch ym myw ei lygad ac os na bo tipyn o sglein gallu ac athrylith ynddo, chwi ellwch benderfynu nad yw'r trafl twyll odrus ddim yn frawd i Wylfa, beth by-tinag. GOREU FFORDD: FFORDD BEREA. -Mewn cyfarfod o aelodau Eglwys Fedyddiol Berea, Crie;eth-a fugeilir heb ddimai o dal ers tros drigain mlynedd gan Mr. Richard Lloyd, ewythr a magwr Mr. Lloyd George— hysbyswyd fod y mil punnau dyled wedi eu talu bob dimai, ac fod aeithbunt a thrigain wrth gefn. A dywedid ymhellach fed y mil wedi eu hel bob sofren gan yr aelodau eu huoain, heb geiniog gan neb tuallan i'r eglwys, ac heb orfod troi at y basar na'r un o gastiau'r byd. -0-
[No title]
UWCHALED.—Da gennym am Iwyddiant Miss Laura Jones (Telynores Uwchaled), Cerrigy drudion. Deallafei bod yn Llanrwst nos Iau yr 22ain, yn gwasanaethu mewn cyngerdd, a chafodd gympradwyadh wresog y dyrfa. Deallaf hpfyd fod mynych alw amdani hi ac Alawydd Alwen (Bob Parry), y canwr penhillion. Gobpithiaf gael eu clywed yn Llawr y betws (Glan'rafon), lie y deallaf y byddant yn gwasanaethu'n gynnar y mis nesaf. Pob llwyddiant iddynt yw dy- muniad eu cyfeillion yn ardal Uwchaled. Claddwyd gweddillion dau o hen gymer- iadau hyna'r ardal hon y dydd o'r blaen, sef Mr. John Davies, Llechwedd Llyfn, yn 79 mlwydd oed hefyd Mrs. Sarah Jones, Maes Elwy (gynt o Rhos fraith), Cerrig y drudion, yn 86 mlwydd Ot.d.-Gohebydd.
Advertising
NNIBNIBNINIBSIIBNNSINBNEENEaNNN 1 ? RAY ? MILES 1 Iä RAY é:¿ MILES | ANNUAL CLEARANCE | I.- LE 1 B 8 I £ 100,000 worth of HOUSE FURNISHING i B Goods all marked at GENUINE REDUCTIONS. 8 13 The Time to Furnish -February 2nd to Marchl4th El I3 Illustrated Sale Catalogues post free. 8 is LONDON ROAD, LIVERPOOL. H IBHlDBgiaiDBIgllHrglllEBgglllllSglllllllglglHIglgliagllSrillBIIlIiBlBDggl — IF YOU WANT SEASONED Oak, Mahogany, Birch, BlacK Walnut, Ash, White Wood, IPitchpine;!Y ellow Pine, Doors or Mouldings I WRITE I LEWIS ROBERTS, 19 STANLEY ROAD. LIVERPOOL. LIllS 0 Lundain YSGRIFAU MYFYRDOD OAK PETER HUGHES GRIFFITHS 2/= nett. HUGH EVANS A'l FEIBION Swyddfa'r t, Brython," LBRPWL.
Ffetan y Gol.
Ffetan y Gol. Cofted pawb fo'n anfon i'r Ffetan mai dyma'r gair sydd ar ei genau.- NITHIO'R GAU A NYTHU'R GWIR. Gair yn ei bryd. At Olygydd Y BRYTHON. ETi"ANNWYL SYR,—-Fel rheol, ychydig o gyd- ymdeimlad fydd gennyf a'r ysgrifau dan ffugenwau fydd yn ymddangos o dro i dro yn y Geninen. Byddant yn ami yn rhy bigog a bustlaidd-yn enwedig tuag at weinidogion a'r eglwysi-i fod yn wir, nac i wneuthur llawer o les. Ond cefais fy mhlesio'n anghyffredin yn ysgrif un a'i geilw'i hun yn Arthur Bach yn ysgrifennu yng Ngken- inen Ionawr ar 44 Cymru a'r Wybodaeth Newydd." Nid yw yr Arthur hwn mor fach ag y myn,-y mae'n eglur ei fod yn lienor, yn ysgolor Beiblaidd, ac yn iJvr di- duedd. Y mae'r holl ysgrif trwyddi yn air yn ei bryd, a dylai wneuthur lies mawr. Dyna, er enghraifft, frawddeg neu ddwy y gwyr pawb sy'n weddol hyddysg a bywyd Cymru eu bod yn llythrennol wir, ysywaeth Y mae'n debygol fod crefydd yn naturiol 44 o blaid ceidwadaeth, os na bydd duwiol- 41 deb ynglyn a hi Ym mlile y ceir 44 ceidwadaeth tebyg i geidwadaeth ar- 44 weinwyr crefyddol Cymru ? Ceir gweini- 44 dogion a blaenoriaid sy'n uchel eu cloch ar Iwyfarmau gwleidyddol a ehyfarfodydd dathlu, yn canrnol John Penri a Walter 44 Cradoe a dagrau yn eu llais, yn gormesu'n 44 ffiaidd ar rai yn eu henwadau eu hunain 44 sy'n mynnu bod yn annibynnol a barnu 44 drostynt eu hunain, fel yr oedd Penri a 44 Cradoc yn annibynnol ac yn barnu dros- tynt eu hunain Y mae'n dda i 44 arwyr y gorffennol mai heddyw y mae eu 14 canmolwyr hyn yn byw—ac nid yn eu 44 dyddiau hwy." Wrth gwrs, nid yw hynyna'n wir am holl arweinwyr crefyddol Cymru, ond y mae'n llythrennol wir am lawer ohonynt, ac y mae'n warthrudd ar ein gwlad. Erlidiwyd Dr. Rowland Williams yn Eglwys Loegr am goledd yr Uwchfeirniadaeth erlidiwyd y Parch. D. Adams am feiddio meddwl drosto'i hun ugaia mlynedd a mwy yn ol ac yn ddi- weddar erlidiwyd Gwili am gyhoeddi llyfr bach rhagorol ar yr Hen Destamert. Y mae Hawen wedi hen oroesi'r erlidr credyd i ben a chalon ei enwad—a chyfoded Gwili ei galon pwy a wyr na chaiff yntau fyw i fod fel y mae John Penri i ni heddyw," chwedl Arthur Baoh ? Mynner gwold a darllen a myfyrio'r ysgrif feddylgar ac amserol yn y Geninen.-Yn wladgar, Llanelli. O. T. MORRIS. Ffrewyll i Dincer y Don. At Olygydd Y BRYTHON. BARCHUS SYR,—Diddorol imi yw darllen Colofn Achlysurol gan Feudwy Caerludd," yn arbennig pan yn ymwneud a yheroriaeth. Fe welir yng ngoleu ysgrif Meudwy fod tincer- iaid tonau, yn ogystal a thinceriaid emynau, wedi bod, os nad ydynt i'w cael eto. Do, mae'r hen don Gwahoddiad, fel ei gelwid gan J. a Rd. Mills, wedi cael triniaethau llymion gan ddynion brwnt ac anghelfydd, nid yn unig yn newid ei mydraeth, ond ei nodau hefyd, nes ei gwneud bron yn amddifad o'i theithi a'i phriod-ddull ei hun. Gall yr hen don hon, fel llawer hen don Gymreig arall, ddweyd Mae 'mod i'n fyw yn fawr ryfeddod, Mewn ffwrneisiau By mor boeth. Ond wele byw ydyw, a byw fydd mi goeliaf, am y rhawg eto. Maentumia'r Meudwy y owyd rhyw rith o ddyryswch o'r ffaith fod Northyn yn priodoli'r don i D. Jenkin Morgan, gyda'r dyddiad 1752. 44 Ond ar ba sail (meddai), nis gwn. Os y cerddor hwnnw a'i cyfansoddodd, rhaid o leiaf newid y dyddiad, canys yn 1751 y ganwyd ef." Nid yw hyn yn effeithio dim ar y gred, neu'r profion-mor bell ag yr ant—mai D. Jenkin Morgan piau'r don. Yn wir, nid oes sicrwydd am adeg ei enedigaeth. Rhydd D. Ernlyn Evans, yn ei fywgraffiad i'r hen gerddor y dyddiad fel hyn —(am ei eni a'i farw)-1751 (2 ?) 1844. A cliydnebydd pob cerddor sylwgar fod y di- weddar D. Emlyn Evans yn awdurdod o bwys ar hen fiwsig a chreiriau'r genedl yr oedd yn chwilotwr ac yn brofwr llym. Gwna ef ddefnydd holaotli o'r hen don Horeb yn ei gantawd Marwolaeth y Cristion yn y ddau gywair, mewn amser triffiyg, gan nodi uwch ei phon," Old Welsh Air (D. Jenkyn Morgan)." Mae'n amlv/g ac heb gwestiwn fod Emlyn yn priodoli'r don i D. J. Morgan. Wele nodyn o'r bywgraffiad ar y mater, gan un oedd yn adnabyddus a'r hen gerddor, sef Thomas Jones (Eos Gwenff rwd), Cwmcoy Un tro, wrth fyned i Aberteifi, aethum i mewn at yr hen gerddor ym Mhenllwyndu, ac wrth ym- gomio ynghylch y canu aethum at y don Horeb, pa un oedd ganddo mewn llyfr yn y man hynny, a dywedodd wrthyf dan ba amgylchiadau y gorfu iddo'i chyfansoddi. Yr ydoedd yn byw y pryd hwnnw gerllaw Llan- granog ac un diwrnod, pan yn myned o'r ardal at ei ginio, cwrddodd a chymydog, yr hwn a ddywcdodd wrtho, Deio, a wnei di gyfansoddi ton ar y mesur y fTaelwyd ganu ddydd Sul diweddaf ? Gwnaf, os gallaf,' oedd yr ateb. A ffurfiwyd alaw Horeb ganddo cyn dyfod oddiwrth ei ginio. Dyna ei dystiolaeth ef ei hun wrthyf, ac nid oes amheuaeth gennyf am ei geirwiredd. G fwyaf ydoedd ei chyweirnod, a'i henw gwreiddiol fel y gwelir ydoedd Horeb. Ym- ddengys fod y don, fel ei ceir dan law golyg- ydd yr Haletiwia, 184ft, yn lied gywir o ran cywair, mydraeth, a nodau.—Yn gywir, T. C. JONES (Alonydd). 22 Woodhouse Street, Liverpool. Yr Eglwys a'r Cyflog Clem. I At Olygydd Y BRYTHON. SYR.-Da oedd gennym"weled yr erthygl ragorol ym MKYTHON Ionawr 22 ar y pwnc uchod, yn galw ar bob Cristion i gym- hwyso egwyddor sylfaenol ein crefydd mewn gweithrediad. Tery'n rhyfedd ofnadwy i'm cliurt i—wladwr Lleyn--glywed fod unrhyw gymdeithas yn cael ei ffurfio i geisio gan ddilynwyr Crist ei ddilyn Ef. Y mae hyn ynddo'i hun yn gondemniad ar ragritli y sawl ■■ C-v 1 a broffesant ei Enw Ef. Onid y syniad mawr, gogoneddus, o gyfrannu a'n gilydd bopeth sydd ar ein helw, er mwyn y naill a'r Hall, yw dysgeidiaeth amlycaf Crist ? Ac os hon yw'r egwyddor fawr—(ac yn ol yr esiampl a rydd Efe a'i eiriau digamsyniol, y hi ydyw), y mae'r waedd am "Ùrif" eyflog ymho 11 o fod i fyny a safon y geiriauhynny o'i eiddo Ef, Y neb sydd ganddo ddwy bais, rhodded i'r neb sydd heb yr un a'r n ,b sy ganddo fwyd, gwnaed yr un modd." A oes gan un Cristion yn y byd hawl i'r hyr sydd garddo tra bo angen ar ei gyd-ddyn yn rhywle ? Llawer llai y gall neb alw'i hun yn Gristion os tuedda i'r gradd lleiaf i gymeryd unrhyw fantais annheg ar oi gyd-ddyn. Gan hynny, o edrych ar y byd yng ngoleuni Crist, y mae si fasnach yn anghristnogol hyd yn oed yn y gwledydd Cristnogol. Adeilada'r gwledydd hyn gapelau a llannau, yn gartref i grefydd, a down iddynt, oddiwrth ein goruchwylion, a gadawn Grist a'i grefydd yn nghyfrin gell- oedd ein temlau hyd y tro nesaf y galwn. Y fath gamgymeriad y-tifyd 1 Y fath ddall- ineb barnol Dyma ragrith y mae'r diafol ym gorfoleddu yn ei gynnydd, ac yn disgwyl cyn- haeaf gwych ar ei gnwd. Soniwn am ein deffroad y dyddiau hyn. Nid ydym eto wedi agor ein Ilygaid lied freuddwydio yr ydym, rhwng cwsg ac effro. Nid oes weled- igaeth eglur eto, lledrith yw'r gorou. Pe y credem Grist yn Ei eiriau a'i weithredoedd, a mentro ei ganlyn (" ar ein pennau," ys dy- wedir), gallem droi'r byd wyneb i waered yn fuan, fuan. Ond cofler, rhaid cadw Ei lwybr- au, nid yn unig i fynnu ein hawliau yn 01 yr hyn a dybiwn yw ein cyfran o. gyfoeth, etc. Y mae adnod eto fel hyn yn Luc 44 Ac i'r hwn a'th clarawo ar y naill gern, cynnyg y llall hefyd ac i'r hwn a ddygo ymaith dy goclil. na wahardd dy bais hefyd." Yn wyneb y ddwy adnod yna o eiddo Crist ei Hun, pa fodd yr ydym I gael y byd i'w le ? Cyfarwydd- iadau yw'r rhai hyn oil i ddilynwyr Crist ac yn y wir eglwys y mae y rhai hynny. Wei, yn awr, y mae pob aelod o'r wir eglwys i fyw'r ddwy wedd yra, neu cyll ei hawl i'w enw dyrchafedig "Cristion"; a phan y cyll ei hawl, ni ddylai gadw ei broffes, ec ni ddylid ei oddef, ddim. Golygwn eto fod y byd i gyd yn cael ei feddiannu ac yn dod yn wir Grist- nogion yn ol yr ystyr yna, pa fodd y gallai angen a thlodi fod ? Ac ymha le y byddai lie i ymrafaelion ? Byddai y syniad o draws- feddiant yn ddrewdod i gymdeithas, a'r syniad o dlodi yn wrthuni yn llygad yr anian o hunan-aberth. Yn awr, y mae rhyw sain chwithig yng ngalwad y gymdeithas a nodweh yn yr erthygl, galw am help yr eglwys! O eglwys Crist, cywilyddia o'th en w Y byd, megis Ismael gynt, yn sychedu am ddyfroedd 44 flynnon Bethlem geni-iyt, a thithau heb ei ddeall gwaeth na hynny, yr wyt yn cymysgu yr ychydig ddwfr sydd yn dy gostre] fregus a llaid bydolrwydd dy galons. fel y mae yn rhy ddrewedig hyd yn oed i enaid blinedig a sych y byd. Y byd yn gofyn am dy help, a thithau yn ddim ond rhan o'r byd dy hun Paid a thwyllo'r byd tafi heibio dy gochl cyfeiria y byd yn unig.nid atat dy hun, ond at Eiriau Crist. Pan y certhir y byd o galon yr eglwys, fel na chaffo'r dyn bydol sang i wadn ei droed ynddi o gwbJ, caiff y byd wedyn agoriad llygaid ar yr hyn yw crefydd Crist. Ond heddyw y mae yr hyn a elwir yn eglwys yn rhwystr i'r byd ddod o hyd i Grist. Cuddir Ei ddysgeidiaeth gan yr eglwys o olwg y byd. Y cri ddylai fod heddyw yw,—pawb sydd am ddilyn Crist, Deuwch allan. o'u canol." Pi9tyll. J.T.W. Orgraff, ac nid Orgraffau. I At Olygydd Y BRYTHON. SYR,—Dro'n ol, gyrrodd y Parch. J. H. Hughes, Manceinion, air i'ch colofnau i ddatgan ei gwyn am yr anhawster y mae ynddo ynglyn a'r iaith,—fod rhai o gyhoedd- iadau'i enwad, megis Seren Gomer a'r Greal, yn torfynyglu'i ymgais i ysgrifennu yn yr orgraff ddiweddar a'r un 44 gywir," chwecll Job bythefnos yn ol, a chwedl pob lienor arall gwerth yr enw yn g Nghymru heddyw. Fel un a wnaeth ychydig'i ledaenu'r wybodaeth ddi- weddar ar bwnc yr orgraff, ac i ladd y priod- ddulliau Saesneg a dieithr sy'n difwyno cymaint ar yr iaith, gallaf ddatgan eyd- ymdeimlad a Mr. Hughes yn ei helbul. Nid oes arnaf unrhyw gywilydd fy mod wedi gwneuthur fy rhan yn y cyfeiriad hwn, er i ambell un yma ac acw wawdio tipyn arnaf o dro i dro am nad oeddwn yn gwbl gyson bob amser, neu'n anffaeledig. Bydd yn dda gan Mr. Hughes ddeall fod pethau'n bur wahanol ymyisg y Wesleaid rhagor yr hyn ydynt yn ei enwad ef yn y peth hwn. 0 leiaf, y mae pob lienor Wesleaidd yng Nghymru heddyw wedi mabwysiadu'r dull diweddar o sillafu, neu'n amcanu at hynny beth bynnag. Mewn gwir- ionedd, bydd rhaid i'r enwadau ereill wylio, onite mi fydd Benjamin yr enwadau Cymreig yrnhell ar y blaen iddynt o ran Cymraeg glan a chywir Yr wythnos hon, bum yn darllen Seiliau'r Ffydd-y gyfrol ragorol ar Ddiwin- yddiaeth a olygwyd gan fy nghyfaill, y Parch. J. Lewis Williams, M.A.,B.Sc., ac un o'r cyfrolau goreu, yn ol fy marn i, a gyhoeddwyd yng Nghymru yn ystod y blynyddoedd di- weddaf Ysgrifennwyd y gyfrol honno gan ddeg o weinidogion galluocaf yr Annibynwyr, a gresyn gweld rhai,os nad y rhan fwyaf o'r ysgrifau gwych, mown diwyg mor garpiog. Ddoe, gwelais y ddau gyhoeddiad y cyieiria'r Parch. J. H. Hughes atynt ac y mae'n amlwg nad y Drych Americanaidd yw'r unig noddfa a fedd yr "orgraff beiriannol," fel y sylwodd yr Athn J. Morris Jones yn Y BeÙ-n- iad diweddaf. Bydd yn ddrwg gan yr Athro ddeall fod Seren Cymru a'r Greal yn union yn yr un cwch a'r Drych ynglyn a'r mater hwn. Oherwydd hyn, nid oes dim a wnelom ond apelio at lenorion ieuainc y Bedyddwyr i ddywedyd Bydded goleuni Dalied y Parch. J. H. Hughes ati heb ddigalonni yn wyneb gwawd pobl sy'n siarad am bethau nas gwyddant. Apeliaf hefyd at wyr fel Gwili, Ifano, y Parch. R. S. Rogers, B.A., (Aber pennar), yr Athro. J. T. Evans, M.A., a'r Alban amryddawn o'r De, i bara i ymladd brwydrau'r iaith ymysg y Bedyddwyr. A dyma'r Parch. D. Wyre Lewis hefyd, golyg- ydd Seren Gomer. Bu ef ym Mangor, a da gennyf weld fod ei Seren ef yn disgleirio, er fod rhai brychau arni hyd yma yn y cyfeir- iad hwn. Dalied gwyr fel y rhain, ac ereill tebyg iddynt ymysg y Bedyddwyr, i draethu a dysgu yn eu cylch hyd oni ddelo barn i fuddugoliaeth.—Yr eiddoch, 'I Ion. 30, 1914. D. TECWYN EVANS. »-' j