Y Tyst

AT EIN GOHEBWYR. Mewn Llaw.—-Moriah, Cilfynydd—Bailey- street, Brynmawr-Diacoid aid. Ddoe a Reddyw -Undeb Eglwysi Annibynnol Lerpwl, Man- chester a'r Cylchoedd—Cyfundeb Cymreig Mynwy—Cyfundeb Seisnig sir Benfro a Cher- edigion-Marsh Lane-Cyfarfodydd, &c.

I NODION. Y GOI,YGYDD. MAE gwaitb. Cynhadledd y Glowvr a izyn-) Y Glowyr. 1 j 1 -1 hallwv( vill haliwyd yng Nghaerdydd yr wythuos ddiweddaf yri pasio i wrthwynebu'r Iylvw- 11 1 ? 1 11 odraeth 1 chwynnu a Han. o'r glofeydd y rhai a aethant i mewn er Awst, 1914, ac i wneud hynny ar draul streic, os bydd angen, mor eithafol anarchaidd a beidd- gar fel y mae'n bryd i'r wlad ben bwy- gilydd ei gondemnio yn ddiarbed. Mae yn berffaith wybyddus fod miloedd lawer 10 glercod a siopwyr a chwarelwyr a phob math ar weithwyr a diweithwyr wedi mynd i'r lofa er toriad allan y rhyfel, yn unig er mwyn osgoi gwasanaeth milwrol. A chyn hyn gwelwyd ganwaith lu o weith- wyr a mwnwyr oedd wedi treulio'u hoes yn y lofa yn troi allan i'r fyddin a'r gad, a'u lie yn cael ei lanw gan haid o ddyfod- iaid na fuont funud awr cyn hynny dan y ddaear erioed. Sawl gweddw ac amddi- faid, a sawl gwraig a mam i lowyr prof- iadol, sydd yng nghymoedd y De heddyw yn hiraethu am eu gwyr a'u tadau a'u meibion, tra mae llanciau iach ieuainc, sengl a phriod, yn ennill arian mawr ac yn rhodresu yn benuchel o flaen eu llygaid. Nid atebodd unrhyw ddosbarth wys eu gwlad yn fwy pybyr a pharod na'r glowyr er dechreu y rhyfel, a gorchwyl go galed i'r gweddill ohonynt yn ffosydd Ffrainc a Salonica ac Asia yw clywed y llafnau haer- llug hyn yn gweiddi down tools,' a stopio'r cadnwyddau iddynt hwy a'r llynges, yn unig am fod y Llywodraeth yn trefnu i'w cribo hwy allan. Mae'r peth yn anni- oddefol i ninnau gartref, a'r sydd yn gor- fod aberthu popeth yn y dyddiau ofnadwy hyn. Nid yw'r bechgyn hyn yn cofio nac yn ystyried mai aberth a gwroldeb eu cymrodwyr yn y rhyfel sy'h eu cadw hwy yn y diogelwch a'r clydwch a fwynhant. Ac mae eu swager a'u hyfdra a'u hanarch- iaeth tuhwnt i bob terfynau. Y RHESWM syml am hyn oil, medd y rhai sy'n gyfarwydd a'r holl Yr Achos a'r Ystyr, amgylchiadau, yw fod y bechgynos hyn, dan arwein- iad eithafwyr hynach, yn syndicalwyr ac anarchiaid, wedi perch- enogi pob swydd a phob cyfrinfa ymhlith y gweithwyr. Wrth gwrs, mae'r awydd i gadw eu hunain yn groeniach yn help rhyfeddol i'w gwneud yn ysglyfaeth i ddylanwadau o'r fath. Maent yn bres- ennol ymhob cwrdd, ac etholant ei gilydd i bob cynhadledd, a defnyddiant eu cyfle i ddiogelu eu hunain. Nid yw corff mawr y glowyr o'u mysg, ac nid oes iddynt hwy ran na chyfran yn eu hymddygiad. Maent yn disgusted hefo'u heithafiaeth, a gwell ganddynt gadw draw o'u trafodaeth a'u cynllwyn. A dyna wir wraidd y drwg. Rhaid dal yr hen lowyr cymedrol yn gyf- rifol am adael i'r gallu i gyd lithro i ddwvlo'r llanciau hyf a beiddgar hyn, Dywedir fod amryw o'r cynrycliiolwyr a bleidleisient dros benderfyniadau gwarthus Caerdydd heb fod yn lowyr eu hunain, nac wedi bod mewn glofa erioed cyn 1914. Na thybier, gan hynny, fod y penderfyn- iadau hynny yn gyflead cyflawn o farn a theimlad corff mawr y glowyr. Ceir gweld beth fydd hwnnw pan fotiant arnynt yn unigol, a chredwn na bydd y fot lionno o blaid Germani fel fot y gynhadledd anhymig hon. Bu Dr. Fisher, Gweinidog Addysg, ar daith trwy barthau o Gvmru Dr. Fisher. y dyddiau diweddaf hyn, yn casglu gwybodaeth ar v naill law ynghylch cyflwr ac angen addysgol Cymru, ac ar y Haw arall yn egluro ei fesur newydd yn ei wahanol agweddau. Yr oedd yn ddisgybl ac yn genhadwr yr un pryd. Fel disgybl addefodd yn Aber- ystwyth ac Abertawe ei fod wedi ei synnu a'i galonogi yn ddirfawr gan set ac aberth Cymru ynglyn ag addysg, a chydnabyddai werth a chyfoeth ei lien a'i delfrydiaeth. Yng Nghaerdydd cyfyngodd ei hun bron yn gwbl i'w edmygedd o adeiladau a sef- ydliadau cyhoeddus y ddinas, ac eglurodd yn fanwl am awr o amser agweddau amlycaf ei fesur newydd. Yr oedd y Cyngor Trefol yr un wythnos wedi pasio, trwy fot arbennig yr Arglwydd Faer yn unig, yn erbyn y mudiad i gael Cyngor Addysg Cenedlaethol i Gymru, a gresyn na fuasai Dr. Fisher wedi cadw yr araith draddod- wyd yn Aberystwyth ar gyfer gwrth- genecllaetholwyr Caerdydd. Ni fedd y cyfeillion hyn y cydymdeimlad lleiaf a. dyheadau Cymru fel y cyfryw, ac nid oes ganddynt y wybodaeth leiaf am eu dwys- ter a'u dyfnder, a buasai araith Aber- ystwyth o fawr les iddynt. I ddangos eu hanwybodaeth dybryd, credant na byddai Cyngor Cenedlaethol o'r fath yn malio am fawr mwy na gwthio Cymraeg yn orfodol ar bob ysgol a disgybl a graddolwr yng Nghymru. Mae'r fath beth bron yn anliv- goel, ond dyna'r ffaith, a defnyddiant ffwl- bri fel hyn i rwystro i Gymru" ryddid i drefnu a llywodraethu ei thy ei hun. Coll- odd Dr. Fisher gyfle da i ddod a'r goleu i gelloedd twyll calon ac ymennydd y die elynol hon, a gallasai wneud hynny yn unig trwy ail-adrodd araith Aber- ystwyth gydag ychwanegiadau, ac heb symud drwch y blewyn oddiwrth ei gen- hadaeth arbennig ei hun. Un gair arall ar fater go bwysig ynglyn ag ymgyrch Dr. Fisher a'i fesur. Brol- iai'r Prifathro Griffiths yng Nghaerdydd mai dyma'r mesur Addysg cyntaf i beidio cyffwrdd ag argyhoeddiadau crefyddol neb, ac fod hyn braidd yn wyrthiol pan gofir y dadleuon chwerw ynglyn a phob mesur Addysg o'i flaen. Na, nid yw hyn yn rhyfeddol o gwbl, canys gedy Dr. Fisher gamwri Deddf waradwyddus Bal- four heb ei gyffwrdd Hawdd yw i'r mesur beidio codi cynnwrf a digter gan nad yw yn delio a'r llosgbwnc crefyddol o gwbl. Cvfynga'r mesur ei hun yn hollol i agweddau addysgol, ac mae yn fesur godidog yn yr ystyr hon ond nid yw yn ceisio symud y gorthrwm oddiar gydwybod Ymneilltuwyr, ac felly nid oes gan brelad- iaid esgus i ifraeo, a cha'r Ymneilltuwyr y fraint o bara ymlaen i ddioddef yn ddistaw yn ol eu harfer. MERCH hynaf y Parch. J. Towyn Jones, A.S.) yw Miss Jones, ac Miss Elsie Towyn Jones. iliary Army mae wedi ei phenodi yn Quarter-master dros Gymru ynglyn a'r Women's Aux- Corp s. Hi fydd bellach yn rhestru merciiecl o brymra 1 gogimo, clercio, gyrru modur, &c., ynglyn a'r fyddin, a diau y sicrha lawer ohonynt i gymryd lle'r dynion sy'n cyflawni'r gorchwylion hyn yn awr tu ol i linellau'r ffrynt. Mae llawer o'i thad yn E, Isie, a bu o help dirfawr iddo yn ei ymgyrch etholiadol. Yn ddiweddar yr oedd yn gofalu am ochr y merched o Adran Llafur yn Burry Port, ac wele hi yn awr yn dal comisiwn yn y fyddin. Dymunwn iddi bob llwydd a bendith. MAE Moelona yn feistres ar ddweyd stori, I Bugail y Bryili, a'r tro hwn mae wedi ysgrir- ennu nofel gwerth yr enw. Rhagora ar ddim a ysgrif- ennodd o'r blaen. Mae'r plot yn syml, er y credwn y gallai ddiweddu